خطبه ای است از آن حضرت (علیه السلام): کسی از آن حضرت درباره احادیث بی اساس و از اخبار مورد اختلاف که در دسترس مردم است، پرسید. آن حضرت فرمود:
اخباری که در دسترس مردم قرار گرفته است. حقی است و باطلی، و راستی است و دروغی، ناسخی است و منسوخی، عامی است و خاصی، محکمی است و متشابهی، مستند به حافظه راستین است و توهمی. در زمان پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله)احادیث دروغ به آن حضرت بستند تا آنکه اقدام به خواندن خطبه فرمود و در آن خطبه چنین فرمود:
(هر کس از روی عمد به من دروغی را نسبت بدهد جایگاه او آتش دوزخ باد.) و جز این نیست که حدیث را چهار صنف از مردم برای تو می آورند و برای آنان پنجمی نیست.
منافقین
1- مردی که منافق است، ایمان را اظهار می کند و خود را به طور ساختگی به اسلام می پیوندد، نه احساس گناه می کند و نه احساس سختی (در اظهارات خلاف واقع خود.) آن نابکار از روی عمد به رسول خدا (صلی الله علیه و آله )دروغ می بندد. اگر مردم بدانند که او منافقی است دروغگو از وی (حدیث) نپذیرند و سخن او را قبول نکنند. ولی مردم درباره آن شخص می گویند:
یار پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله )است. او را دیده و از او حدیث شنیده و با سرعت از آن حضرت گرفته است. به همین جهت سخن او را می گیرند. خداوند متعال از مختصات منافقین آنچه را که واقعیت آنان را بیان کند، خبر داد و آنان را همچنانکه می بایست توصیف فرمود. سپس آنان پس از رحلت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله )ماندند و به پیشوایان گمراهی و دعوت کنندگان به آتش با زور و بهتان نزدیک شدند. آن گمراهان و دعوت کنندگان به آتش، مقامات چشمگیر جامعه را به آنان سپردند و آنان را فرمانروایان بر گردن های مردم قرار دادند، و به وسیله آنان دنیا را خوردند. و جز این نیست که مردم از پادشاهان (و قدرتمندان) و دنیا تبعیت می کنند، مگر کسی که خدا او را حفظ فرماید. این است یکی از آنان که حدیث را برای تو می آورد و نقل می کند.
خطاکاران
2- کسی است که از رسول خدا (صلی الله علیه و آله )چیزی شنیده و آن را به طور کامل به حافظه خود نسپرده است، لذا در نقل آن خطا کرده است. ولی دروغ عمدی به پیامبر نبسته است، آن حدیث را در دست دارد و آن را روایت می کند و به آن عمل می کند و می گوید:
من این حدیث را از رسول خدا (صلی الله علیه و آله )شنیده ام. اگر مسلمانان بدانند که این شخص، در حدیثی که نقل می کند، دچار خطا و اشتباه عمدی شده است، از وی قبول نمی کنند و اگر خود او هم بداند که اشتباه کرده است، حدیث را رد می کند.
اشتباه کنندگان
3- مردی است که از رسول خدا (صلی الله علیه و آله )چیزی را شنیده است که آن حضرت به آن امر فرموده، سپس از آن نهی کرده است و او از حکم دوم اطلاعی ندارد. یا نهی از چیزی را از آن بزرگوار شنیده ولی امری را که آن حضرت پس از نهی به آن چیز فرموده است نمی داند، منسوخ (حکم اول) را حفظ کرده ولی ناسخ (حکم دوم) را حفظ ننموده است. و اگر آورنده حدیث می دانست که آن منسوخ شده است، آن را دور می انداخت و اگر مسلمانان در موقع شنیدن حدیث از او می دانستند که آن منسوخ شده است، آن را رد می کردند.
راستگویان حافظ
4- کسی است که نه به خدا دروغ بسته است و نه به رسول او .او به جهت ترس از خدا و بزرگداشت رسول خدا صلی الله علیه و آله دروغ را دشمن می دارد و اشتباهی هم مرتکب نشده است و همان گونه که حدیث را شنیده است ،نقل می کند.
نه بر آن حدیث افزوده ،و نه از آن کم کرده است.او ناسخ را شنیده و به آن عمل نموده و منسوخ را حفظ کرده و ازآن اجتناب نموده است .خاص و عام و محکم و متشابه را شناخته و هر چیزی را در موضع خاص آن قرار داده است.
و گاهی از رسول خدا صلی الله علیه و آله صادر می گشت که دارای دو وجه (دورویه)بود:سخنی خاص و سخنی عام ،و کسی که مقصود خداوند سبحان و رسول خدا را نمی دانست،آن را می شنید و بدون این که معنا و مقصود و هدف ازآن را بداند،آن را توجیه می کرد.