احکام تبیان - پاسخ رهبری معظم به سوالات شرعی - رهن

1684 - شخصی خانه خود را در برابر گرفتن وام نزد بانک گرو گذاشت، سپس قبل از پرداخت بدهی خود فوت کرد و ورثهصغیر او نتوانستند همه قرض را بپردازند، در نتیجه بانک اقدام به توقیف ومصادره خانه مزبور نمود با آن که قیمت آن چندینبرابر مبلغ بدهی بود، این مقدار زیادی چه حکمی دارد؟ نسبت به ورثه صغیر و حق آنان حکم چیست؟
ج. در مواردی که جایز است مُُرتهن عین مرهونه را برای استیفاء دین از آن بفروشد، واجب است آن را به بالاترین قیمت ممکنبفروشد و او در صورتی که آن را به قیمتی بیش از مقدار طلب مُُرتهن بفروشد، باید بعد از استیفاء حق خود، باقی مانده آن را بهمالک شرعی آن برگرداند، بنا بر این مقدار زیادی در فرض سؤال به ورثه می رسد .

1685 - آیا جایز است مکلّف مبلغ معینی را تا مدّتی از شخصی قرض کند و ملک خود را به خاطر قرض، نزد او گرو بگذارد وسپس همان خانه را از مُُرتهن به مبلغ معین و برای مدّت مشخصی اجاره کند؟
ج. علاوه بر اشکالی که در اجاره کردن ملک توسط مالک آن وجود دارد، این قبیل معاملات، حیله برای دستیابی به قرض ربویبوده و شرعاً حرام و باطل هستند .

1686 - شخصی قطعه زمین خود را نزد فرد دیگری در برابر بدهیش به او، گرو گذاشته است. بیشتر از چهل سال است که ازاین جریان گذشته تا این که راهن و مُُرتهن هر دو فوت کردند، ورثه راهن بعد از فوت او چندین بار از ورثه مُُرتهن زمین رامطالبه نمودند، ولی آنان با ردّ تقاضای ورثه راهن مدّعی شدند که زمین را از پدرشان به ارث برده اند، آیا جایز است ورثه راهنزمین را از آنان پس بگیرند؟
ج. اگر ثابت شود که مُُرتهن مجاز بوده که برای استیفاء طلب خود زمین را تملک کند و قیمت آن هم به مقدار قرض و یاکمتر از آن باشد و زمین نیز تا زمانی که فوت کرده تحت تصرّف او بوده، ظاهراًً ملک اوست و با فوت او جزء ترکه وی بوده و ارثورثه او محسوب می شود، و الا زمین به عنوان ارث به ورثه راهن می رسد و می توانند آن را از آنان مطالبه کنند، و ورثه همباید بدهی راهن را از ترکه او به ورثه مُُرتهن بپردازند.

1687 - آیا جایز است کسی که خانه ای را اجاره کرده آن را بابت دین خود به فرد دیگری رهن بدهد یا آن که در صحّت رهنشرط است که عین مرهونه، ملک راهن باشد؟
ج. با اذن و اجازه صاحب خانه، اشکال ندارد .

1688 - خانه ای را به شخصی در برابر طلبی که از من داشت به مدّت یک سال رهن دادم و قراردادی در این زمینه نوشتیمولی خارج از عقد به او وعده دادم که خانه به مدّت سه سال در اختیار او باشد، آیا در خصوص مدّت رهن، آن چه در قرارداد نوشته شده اعتبار دارد یا وعده ای که طبق تعارفات معمول به او دادم؟ و بر فرض بطلان رهن، راهن و مُُرتهن چه تکلیفی دارند؟
ج. در خصوص مدّت رهن، نوشته یا وعده و مانند آن ملاک نیست بلکه معیار اصل عقد قرض است، در نتیجه اگر مشروط بهمدّت معینی باشد، با حلول موعد آن منحل می شود، و الا به صورت رهن باقی می ماند تا آن که با پرداخت قرض یا چشمپوشی طلبکار از طلب خود، از رهن آزاد شود و در صورتی که آن خانه از رهن آزاد شود، یا معلوم گردد که عقد رهن از اصل باطلبوده، راهن می تواند مال مرهونه را از مُُرتهن طلب کند و او حق ندارد از برگرداندن آن خودداری نماید و آثار رهن صحیح را بر آنمترتّب کند .

1689 - پدرم در حدود دو سال پیش یا بیشتر، تعدادی سکّه طلا را به شخصی در برابر بدهی که به او داشت به وی رهن داد و چند روز قبل از وفاتش به مُُرتهن اجازه داد که آن ها را بفروشد، ولی او را از این مطلب آگاه نکرد. سپس من بعد از فوت پدرم،مبلغ مذکور را قرض کرده و به مُرتهن دادم ولی قصدم پرداخت دین پدرم و برئ الذمّه کردن او نبود بلکه می خواستم عینمرهونه را از او بگیرم و نزد شخص دیگری به رهن بگذارم، امّا مُُرتهن، تحویل آن را منوط به توافق ورثه نمود که بعضی از آناناجازه این کار را ندادند و در نتیجه برای گرفتن آن به مُُرتهن مراجعه کردم ولی او با این ادعا که آن را در برابر طلب خود برداشتهاست، از تحویل آن خودداری نمود. این مسأله از نظر شرعی چه حکمی دارد؟ آیا جایز است مُُرتهن بعد از دریافت طلب خود ازتحویل مال مرهونه خودداری کند؟ و با توجه به این که من مسئول پرداخت دین نبوده ام و آن چه را هم که به او داده ام بهعنوان پرداخت بدهی پدرم نبوده، آیا حق دارد آن مبلغ را در برابر طلب خود اخذ کند و برنگرداند؟ و آیا می تواند برگرداندن عینمرهونه را منوط به موافقت سایر ورثه نماید؟
ج. اگر پرداخت آن مبلغ به مُرتهن به قصد ادای دین میت باشد، ذمّه او برئ شده و رهن آزاد و عین مرهونه نزد مُُرتهن تبدیلبه امانت می شود. ولی چون متعلّق به همه ورثه است، نباید آن را بدون موافقت دیگران به بعضی از آنان بدهد و اگر احراز نشودکه پرداخت مبلغ مزبور به قصد ادای بدهی میت است، خصوصا با اقرار مُُرتهن به آن، نمی تواند آن را در برابر طلبش برای خودبردارد بلکه واجب است آن را به کسی که به او پرداخت کرده، برگرداند به خصوص اگر آن را مطالبه کند و سکّه های طلا هم بهعنوان رهن نزد او باقی می مانند تا ورثه بدهی میت را بپردازند و رهن را آزاد کنند و یا به مُُرتهن اجازه دهند که آن را بفروشد وطلب خود را از آن بردارد .

1690 - آیا راهن می تواند مالی را که به رهن گذاشته، قبل از آزاد شدن از رهن، نزد شخص دیگری در قبال بدهی خود به رهنبگذارد؟
ج. تا زمانی که رهن قبلی آزاد نشده، رهن دوّم از طرف راهن بدون اجازه مُرتهن اوّل، حکم فضولی را دارد و متوقف بر اجازهاوست .

1691 - شخصی زمین خود را نزد فرد دیگری به رهن گذاشته تا مبلغ معینی را از او قرض بگیرد، ولی مُُرتهن عذر آورده کهمبلغ مذکور را ندارد و به جای آن ده رأس گوسفند به صاحب زمین داده است و اکنون دو طرف قصد دارند رهن را آزاد کنند و هریک از راهن و مُُرتهن مال خود را بردارند، ولی مُُرتهن اصرار دارد که عین ده رأس گوسفند به او برگردانده شود، آیا شرعاً چنینحقّی را دارد؟
ج. رهن باید در برابر دین ثابت و محقّق باشد نه دین و قرضی که بعداًً محقق می شود و در فرض سؤال زمین و گوسفندان بایدبه مالک آن ها برگردانده شوند.