احکام شرعی - احکام خرید و فروش/ - معاملات (1) باطل - تطابق با فتوای آیت الله العظمی سیستانی

2055 - در چند مورد معامله باطل است : اول : خرید و فروش عین نجس ، مثل بول وغائط و مسکرات ، بنابر اقوی در بعضی و بنابر احتیاط واجب در بعضی . دوم : خرید وفروش مال غصبی ، مگر آنکه صاحبش معامله را اجازه کند. سوم : خرید و فروش چیزهایی که مال نیست . چهارم : معامله چیزی که منافع معمولی آن حرام باشد، مثل آلات قمار وموسیقی . پنجم : معامله ای که در آن ربا باشد. و حرام است غش در معامله ، یعنی فروختن جنسی که با چیز دیگر مخلوط است در صورتی که آن چیز معلوم نباشد و فروشنده هم به خریدار نگوید، مثل فروختن روغنی که آن را با پیه مخلوط کرده است ، و این عمل را غش می گویند. از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم منقول است که فرمودند: از ما نیست کسی که در معامله با مسلمانان غش کند یا به آنان ضرر بزندیا تقلب و حیله نماید، و هر که با برادر مسلمان خود غش کند، خداوند برکت روزی او را می برد و راه معاش او را می بندد و او را به خودش واگذار می کند.

2056 - فروختن چیز پاکی که نجس شده و آب کشیدن آن ممکن است اشکال ندارد ( و همچنين است اگر آب كشيدن آن ممكن نباشد، ولي منافع محلله متعارفه اش توقف بر پاك بودنش نداشته باشد - مانند بعضي از روغنها - بلكه اگرتوقف هم داشته باشد چنانچه منفعت محلله قابل توجهي داشته باشد، باز هم فروختنش جايز است .)ولی اگر مشتری بخواهد آن چیز را بخورد باید فروشنده نجس بودن آن را به او بگوید.

2057 - ( اگر كسي بخواهد چيزي را كه نجس است بفروشد بايد نجس بودن آن رابه خريدار بگويد، در صورتي كه اگر نگويد خريدار در معرض مخالفت تكليف الزامي قرار مي گيرد، مثل اين كه آب نجس را در وضو و يا غسل بكار مي برد و با آن نمازواجبش را مي خواند، و يا از آن چيز نجس در خوردن و يا آشاميدن استفاده مي كند،البته اگر بداند كه گفتن به او فايده اي ندارد چون مثلا آدم لاابالي است كه نجاست و طهارت را رعايت نمي كند، لازم نيست به او بگويد.) اگر چیز پاکی مانند روغن و نفت که آب کشیدن آن ممکن نیست نجس شود ، چنانچه مثلا روغن نجس را برای خوردن به خریدار بدهند معامله باطل وعمل حرام است و اگر برای کاری بخواهد که شرط آن پاک بودن نیست ، مثلا بخواهندنفت نجس را بسوزانند فروش آن اشکال ندارد.

2058 - ( خريد و فروش دواهاي خوردني و غير خوردني اگر چه جايز است ولي بايدنجاستش را در صورتي كه در مسأله پيش گفته شد به مشتري بگويند.) باید دوایی را که مثل شراب عین آن نجس است معامله نکنند،ولی معامله دوایی که عینش نجس نیست ، اگر به آن احتیاج داشته باشند اشکال ندارد.

2059 - خرید و فروش روغن و دواهای روان و عطرهایی که از ممالک غیر اسلامی می آورند اگر نجس بودن آنها معلوم نباشد اشکال ندارد، ولی روغنی را که از حیوان بعد از جان دادن آن می گیرند ( چنانچه از دست كافر بگيرند يا از ممالك غير اسلامي بياورند در صورتي كه احتمال آن برود كه از حيواني است كه به دستور شرع كشته شده اگرچه پاك وخريد و فروش آن جايز است ولي خوردنش حرام و بر فروشنده لازم است كيفيت را به خريدار بگويد، در صورتي كه اگر نگويند خريدار در معرض مخالفت تكليف الزامي قرار داشته باشد، نظير آنچه در مسأله 2057 گذشت . و روغني كه از حيوان بعد از جان دادنش گرفته شده يا چرمي كه از دست مسلمان گرفته شود و انسان بداند كه آن مسلمان آن را از دست كافر گرفته و تحقيق نكرده كه از حيواني است كه به دستورشرع كشته شده يا نه ، هرچند محكوم به طهارت است و خريد و فروشش جايز است ولي خوردن آن روغن حرام است .) چنانچه در شهر کفار از دست کافر بگیرند و ازحیوانی باشد که اگر رگ آن را ببرند خون از آن جستن می کند نجس است و معامله آن باطل می باشد، بلکه اگر در شهر مسلمانان هم از دست کافر بگیرند معامله آن باطل است ، مگر آنکه بدانند که آن کافر از مسلمان خریده است .

2060 - اگر روباه ( و مانند آن را به ...) را به غیر دستوری که در شرع معین شده کشته باشند یا خودش مرده باشد، خرید و فروش پوست آن ( بنابر احتياط جايز نيست .) حرام و معامله آن باطل است .

2061 - ( چرمي كه از ممالك غير اسلامي مي آورند يا از دست كافر گرفته مي شود درصورتي كه احتمال برود از حيواني است كه به دستور شرع كشته شده خريد و فروش آن جايز است ، و همچنين نماز در آن بنابر اقوي صحيح مي باشد.) خرید و فروش گوشت و پیه و چرمی که از ممالک غیر اسلامی می آورند یا از دست کافر گرفته می شود باطل است ، ولی اگر انسان بداند که آنها از حیوانی است که به دستور شرع کشته شده خرید و فروش آنها اشکال ندارد.

2062 - خرید و فروش ( چرمي كه از دست مسلمان ...) گوشت و پیه و چرمی که از دست مسلمان گرفته شوداشکال ندارد، ولی اگر انسان بداند که آن مسلمان آن را از دست کافر گرفته و تحقیق نکرده که از حیوانی است که به دستور شرع کشته شده یا نه ، ( محكوم به طهارت است و خريد و فروش آن چرم جايز است .) خریدن آن حرام و معامله آن باطل است .

2063 - ( مشروبات مسكر معامله آنها حرام و باطل است .) خرید و فروش مسکرات حرام و معامله آنها باطل است .

2064 - فروختن مال غصبی باطل است ، و فروشنده باید پولی را که از خریدارگرفته به او برگرداند.

2065 - ( اگر خريدار جدا قاصد معامله است ولي قصدش اين باشد كه پول جنسي راكه مي خرد ندهد، اين قصد به صحت معامله ضرر ندارد و لازم است پول آن را به فروشنده بدهد.) اگر خریدار قصدش این باشد که پول جنس را ندهد معامله اشکال دارد.

2066 - ( اگر خريدار بخواهد پول جنسي را كه به ذمه خريده بعدا از مال حرام بدهد معامله صحيح است ، ولي بايد مقداري را كه بدهكار است از مال حلال بدهد تااين كه ذمه اش بري ء گردد.) اگر خریدار بخواهد پول جنس را بعدا از حرام بدهد و از اول هم قصدش این باشد معامله اشکال دارد، و اگر از اول قصدش این نباشد معامله صحیح است ، ولی باید مقداری را که بدهکار است از مال حلال بدهد.

2067 - خرید و فروش آلات لهو مثل تار و ساز ( حرام است ، و بنابر احتياط سازهاي كوچك كه بازيچه بچه ها است نيز آن حكم را دارد، و اما آلات مشتركه مثل راديو و ضبط صوت در صورتي كه به قصد استعمال در حرام نباشد خريد و فروش آن مانعي ندارد.) حتی سازهای کوچک حرام است .

2068 - اگر چیزی را که می شود استفاده حلال از آن ببرند به قصد این بفروشدکه آن را در حرام مصرف کنند، مثلا انگور را به این قصد بفروشد که از آن شراب تهیه نمایند، معامله آن حرام ( و بلكه بنابر احتياط باطل است ، ولي اگر به اين قصد نفروشد و فقطبداند كه مشتري از انگور شراب تهيه خواهد كرد، ظاهر اين است كه معامله اشكال ندارد.) و باطل است .

2069 - ( ساختن مجسمه جاندار مطلقا بنابر احتياط حرام است ، ولي خريد و فروش آن مانعي ندارد، اگر چه احوط ترك است ، و اما نقاشي جاندار بنا بر اقوي جايزاست .) خرید و فروش مجسمه و صابون یا چیزهای دیگری که روی آن مجسمه دارداشکال ندارد.

2070 - خریدن چیزی که از قمار یا دزدی یا از معامله باطل تهیه شده ( حرام است و اگر كسي آن را بخرد و از فروشنده بگيرد بايد به صاحب اصليش برگرداند.) باطل وتصرف در آن مال حرام است و اگر کسی آن را بخرد باید به صاحب اصلیش برگرداند.

2071 - اگر روغنی را که با پیه مخلوط است بفروشد، چنانچه آن را معین کند، مثلابگوید این یک من روغن را می فروشم ، مشتری ( در صورتي كه آن را روغن نگويند معامله باطل است ، و اگر مقدار پيه كم باشد بطوري كه آن را روغن مخلوط يا پيه بگويند معامله صحيح است ، ولي مشتري خيارعيب دارد و مي تواند معامله را به هم بزند و پول خود را پس بگيرد، اما اگر روغن از پيه متمايز باشد، معامله به مقدار پيه اي كه در آن است باطل مي باشد و پولي كه فروشنده براي پيه آن گرفته مال مشتري و پيه مال فروشنده است و مشتري مي تواندمعامله روغن خالصي را هم كه در آن است به هم بزند، ولي اگر آن را معين نكندبلكه يك من روغن در ذمه بفروشد، بعد روغني كه پيه دارد بدهد، مشتري مي تواند آن روغن را پس بدهد و روغن خالص را مطالبه نمايد.) می تواند معامله را به هم بزند، ولی اگر آن را معین نکند بلکه یک من روغن بفروشد، بعد روغنی که پیه دارد بدهد، مشتری می تواند آن روغن را پس بدهد و روغن خالص مطالبه نماید.

2072 - اگر مقداری از جنسی را که با وزن یا پیمانه می فروشند به زیادتر از همان جنس بفروشد، مثلا یک من گندم را به یک من و نیم گندم بفروشد ربا و حرام است ،( در رساله آيةالله سيستاني عبارت : "و گناه يك درهم ربا بزرگتر از آن است كه انسان هفتاد مرتبه با محارم خود زنا كند" نيامده است .) و گناه یک درهم ربا بزرگتر از آن است که انسان هفتاد مرتبه با محرم خودزنا کند، بلکه اگر یکی از دو جنس سالم و دیگری معیوب ، یا جنس یکی خوب و جنس دیگری بد باشد یا با یکدیگر تفاوت قیمت داشته باشند، چنانچه بیشتر از مقداری که می دهد بگیرد باز هم ربا و حرام است ، پس اگر مس درست را بدهد و بیشتر ازآن مس شکسته بگیرد، یا برنج صدری را بدهد و بیشتر از آن برنج گرده بگیرد، یاطلای ساخته را بدهد و بیشتر از آن طلای نساخته بگیرد ربا و حرام می باشد.

2073 - اگر چیزی را که اضافه می گیرند غیر از جنسی باشد که می فروشد، مثلا یک من گندم به یک من گندم و ده تومان پول بفروشد باز هم ربا و حرام است ، بلکه اگرچیزی زیادتر نگیرد ولی شرط کند که خریدار عملی برای او انجام دهد، ربا و حرام می باشد.

2074 - اگر کسی که مقدار کمتر را می دهد چیزی علاوه کند، مثلا یک من گندم و یک دستمال را به یک من و نیم گندم بفروشد، ( اشكال ندارد در صورتي كه قصدشان آن باشد كه دستمال در مقابل مقدارزيادي باشد و معامله هم نقدي باشد، و همچنين اگر از هر دو طرف چيزي زياد كنند،مثلا يك من گندم و يك دستمال را به يك من و نيم گندم و يك دستمال بفروشد،چنانچه قصدشان آن باشد كه دستمال و نيم من گندم در طرف اول در مقابل دستمال درطرف دوم باشد اشكال ندارد.) اگر مقدار کمتر در قیمت مساوی بامقدار بیشتر همجنس آن باشد و کسی که مقدار کمتر را می دهد برای خلاصی از فروش آن به زیادتر از همجنس ، چیزی علاوه کند، مثلا یک من گندم اعلا و یک دستمال را به یک من و نیم گندم متوسط بفروشد اشکال ندارد، و همچنین است اگر از هر دو طرف چیزی زیاد کنند، مثلا یک من گندم و یک دستمال را به یک من و نیم گندم و یک دستمال بفروشد، ولی اگر چیز علاوه برای فرار از ربا باشد، مثلا یک من گندم خوب را به یک من و نیم گندم خوب مثل آن بخواهد نسیه بفروشد و برای فرار ازربا چیزی بر یک من گندم علاوه کند جایز نیست .

2075 - اگر چیزی را که مثل پارچه با متر و ذرع می فروشند یا چیزی را که مثل گردو و تخم مرغ با شماره معامله می کنند بفروشد و زیادتر بگیرد، مثلا ده تا تخم مرغ بدهد و یازده تا بگیرد اشکال ندارد. ( مگر در صورتي كه هر دو از يك جنس بوده و معامله با مدت باشد كه صحت آن در اين صورت محل اشكال است ، مثل اين كه ده دانه گردو نقدا بدهد كه دوازده دانه گردو پس از يك ماه بگيرد، و از اين قبيل است فروختن اسكناس ، پس مانعي ندارد كه مثلا صد تومان را به جنس ديگر از اسكناس مثل دينار يا دلار نقدايا با مدت بفروشد، ولي اگر بخواهد به جنس خودش بفروشد و زيادتر بگيرد، نبايدمعامله با مدت باشد و گرنه صحت آن محل اشكال است ، مثل اين كه صد تومان نقدابدهد كه صد و ده تومان بعد از شش ماه بگيرد.)

2076 - جنسی را که در بعضی از شهرها به وزن یا پیمانه می فروشند و در بعضی از شهرها با شماره معامله می کنند، اگر در شهری که آن را با وزن یا پیمانه می فروشند زیادتر بگیرد ربا و حرام است و در شهر دیگر ربا نیست .

2077 - اگر چیزی را که می فروشد و عوضی را که می گیرد از یک جنس نباشد زیادی گرفتن اشکال ندارد، پس اگر یک من برنج بفروشد و دو من گندم بگیرد معامله صحیح است . ( در صورتي كه معامله نقدي باشد، ولي اگر معامله با مدت باشد محل اشكال است . پس اگر يك من برنج را به دو من گندم تا يك ماه بفروشد صحت معامله خالي از اشكال نيست .)

2078 - ( اگر ميوه رسيده را با ميوه نارس آن معامله كند نمي تواند زيادي بگيرد،و مشهور فرموده اند جنسي را كه مي فروشد و عوضي را كه مي گيرد اگر از يك چيز عمل آمده باشد بايد در معامله زيادي نگيرد، مثلا اگر يك من روغن گاو بفروشد و در عوض آن يك من و نيم پنير گاو بگيرد ربا و حرام است ، ولي كليت اين حكم محل اشكال است .) اگر جنسی را که می فروشد و عوضی را که می گیرد از یک چیز عمل آمده باشد باید در معامله زیادی نگیرد، پس اگر یک من روغن بفروشد و در عوض آن یک من و نیم پنیر بگیرد ربا و حرام است ، و احتیاط واجب آن است که اگرمیوه رسیده را با میوه نارس معامله کند زیادی نگیرد.

2079 - جو و گندم در ربا یک جنس حساب می شود، پس اگر یک من گندم بدهد ویک من و پنج سیر جو بگیرد ربا و حرام است ، و نیز اگر مثلا ده من جو بخرد که سرخرمن ده من گندم بدهد، چون جو را نقد گرفته و بعد از مدتی گندم را می دهد مثل آن است که زیادی گرفته و حرام می باشد.

2080 - اگر مسلمان از کافری که در پناه اسلام نیست ربا بگیرد اشکال ندارد،و نیز پدر و فرزند و زن و شوهر می توانند از یکدیگر ربا بگیرند. ( ولي معامله ربا با كافري كه در پناه اسلام است حرام است ، البته پس از انجام معامله اگر ربا دادن در شريعت او جايز باشد مي تواند از او ربا بگيرد.)