احکام شرعی - احکام تقلید - تطابق با فتوای آیت الله العظمی مکارم

1 - ( هيچ مسلماني نمي تواند در اصول دين تقليد نمايد، بلكه بايد آنها را ازروي دليل - به فراخور حال خويش - بداند. ولي در فروع دين يعني احكام و دستورات عملي اگر مجتهد باشد (يعني بتواند احكام الهي را از روي دليل به دست آورد) به عقيده خود عمل مي كند، و اگر مجتهد نباشد بايد از مجتهدي تقليد كند، همان گونه كه مردم در تمام اموري كه تخصص و اطلاع ندارند به اهل اطلاع مراجعه مي كنند و از آنهاپيروي مي نمايند. و نيز مي تواند عمل به احتياط كند، يعني در اعمال خود طوري رفتارنمايد كه يقين كند تكليف خود را انجام داده است . مثلا اگر بعضي از مجتهدين كاري را حرام و بعضي مباح مي دانند آن را ترك كند و يا اگر بعضي آن را مستحب و بعضي واجب مي دانند آن را حتما به جا آورد. ولي چون عمل به احتياط مشكل است و احتياج به اطلاعات نسبتا وسيعي از مسائل فقهي دارد، راه براي توده مردم غالبا همان مراجعه به مجتهدين و تقليد از آنها است .) عقیده مسلمان به اصول دین باید از روی دلیل باشد، ولی در احکام غیر ضروری دین باید یا مجتهد باشد که بتواند احکام را از روی دلیل به دست آورد،یا از مجتهد تقلید کند، یعنی به دستور او رفتار نماید، یا از راه احتیاط طوری به وظیفه خود عمل نماید که یقین کند تکلیف خود را انجام داده است ، مثلا اگر عده ای از مجتهدین عملی را حرام می دانند و عده دیگر می گویند حرام نیست ، آن عمل را انجام ندهد، و اگر عملی را بعضی واجب و بعضی مستحب می دانند آن را بجا آورد. پس کسانی که مجتهد نیستند و نمی توانند به احتیاط عمل کنند واجب است از مجتهد تقلیدنمایند.

2 - تقلید در احکام ( يعني عملش را به استناد فتواي مجتهد انجام دهد. و از مجتهدي بايد تقليدكرد كه ...) عمل کردن به دستور مجتهد است . و از مجتهدی باید تقلید کرد که مرد و بالغ و عاقل و شیعه دوازده امامی و حلال زاده ( و همچنين بنابر احتياط واجب عادل و زنده باشد.(عادل كسي است كه داراي حالت خدا ترسي باطني است كه او را از انجام گناه كبيره و اصرار بر گناه صغيره باز مي دارد) و در مسايلي كه مجتهدين اختلاف نظر دارند، بايد از "اعلم " تقليدكند.) و زنده وعادل باشد. و نیز بنابر احتیاط واجب باید از مجتهدی تقلید کرد که حریص به دنیا نباشد و از مجتهدین دیگر اعلم باشد، یعنی در فهمیدن حکم خدا از تمام مجتهدین زمان خود استادتر باشد.

3 - مجتهد و اعلم را از سه راه می توان شناخت : اول : آنکه خود انسان یقین کند، مثل آنکه از اهل علم باشد و بتواند مجتهد و اعلم را بشناسد. دوم : آنکه دونفر عالم عادل که می توانند مجتهد و اعلم را تشخیص دهند مجتهد بودن یا اعلم بودن کسی را تصدیق کنند، به شرط آنکه دو نفر عالم عادل دیگر با گفته آنان مخالفت ننمایند. ( سوم : اينكه آنچنان در ميان اهل علم و محافل علمي مشهور باشد كه انسان يقين پيدا كند او اعلم است .) سوم : آنکه عده ای از اهل علم که می توانند مجتهد و اعلم را تشخیص دهند و از گفته آنان اطمینان پیدا می شود، مجتهد بودن و یا اعلم بودن کسی را تصدیق کنند.

4 - ( هرگاه شناختن اعلم به طور قطع ممكن نشود، احتياط آن است كه از كسي تقليدكند كه گمان به اعلم بودن او دارد. و در صورت شك ميان چند مجتهد و عدم ترجيح آنها، از هر كدام بخواهد مي تواند تقليد كند.) اگر شناختن اعلم مشکل باشد به احتیاط واجب باید از کسی تقلید کندکه گمان به اعلم بودن او دارد، بلکه اگر احتمال ضعیفی هم بدهد که کسی اعلم است و بداند دیگری از او اعلم نیست به احتیاط واجب باید از او تقلید نماید. و اگرچند نفر در نظر او اعلم از دیگران و با یکدیگر مساوی باشند باید از یکی ازآنان تقلید نماید.

5 - به دست آوردن فتوی یعنی دستور مجتهد چهار راه دارد: اول : شنیدن از خودمجتهد. دوم : شنیدن از دو نفر عادل که فتوای مجتهد را نقل کنند. سوم : شنیدن از کسی ( مورد اعتماد است . چهارم ...) که مورد اطمینان و راستگوست . چهارم : دیدن در رساله مجتهد در صورتی که انسان به درستی آن رساله اطمینان داشته باشد. ( يا ملاحظه دست خط او. پنجم : مشهور بودن در ميان مردم به طوري كه سبب اطمينان شود.)

6 - ( اگر احتمال دهد فتواي مجتهد عوض شده ، مي تواند به فتواي سابق عمل كند وجستجو لازم نيست .) تا انسان یقین نکند که فتوای مجتهد عوض شده است ، می تواند به آنچه دررساله نوشته شده عمل نماید و اگر احتمال دهد که فتوای او عوض شده ، جستجو لازم نیست .

7 - اگر مجتهد اعلم در مسأله ای فتوی دهد، مقلد آن مجتهد یعنی کسی که از اوتقلید می کند نمی تواند در آن مسأله به فتوای مجتهد دیگر عمل کند، ولی اگر فتوی ندهد و بفرماید احتیاط آن است که فلان طور عمل شود مثلا بفرماید احتیاط آن است که در رکعت سوم و چهارم نماز، سه مرتبه تسبیحات اربعه یعنی "سبحان الله والحمد لله و لا اله الا الله و الله اکبر" بگویند، مقلد باید یا به این احتیاط که احتیاط واجبش می گویند عمل کند و سه مرتبه بگوید ( و يا به مجتهد ديگر مراجعه نمايد، پس اگر او يك مرتبه گفتن را كافي بداند...) یا بنابر احتیاط واجب به فتوای مجتهدی که علم او از مجتهد اعلم کمتر و از مجتهدهای دیگر بیشتر است ،عمل نماید، پس اگر او یک مرتبه گفتن را کافی بداند، می تواند یک مرتبه بگوید. وهمچنین است اگر مجتهد اعلم بفرماید مساله محل تأمل یا محل اشکال است .

8 - اگر مجتهد اعلم بعد از آن که در مسأله فتوا داده ( يا پيش از آن احتياط كند، مثلا بفرمايد ظرف نجس را كه يك مرتبه در آب كر بشويند پاك مي شود، اگر چه احتياط آن است كه سه مرتبه بشويند، مقلد اومي تواند عمل به اين احتياط را ترك كند، و اين را احتياط مستحب مي نامند.) احتیاط کند، مثلابفرماید ظرف نجس را که یک مرتبه در آب کر بشویند پاک می شود، اگر چه احتیاطَن است که سه مرتبه بشویند، مقلد او نمی تواند در آن مسأله به فتوای مجتهددیگر رفتار کند، بلکه باید یا به فتوا عمل کند، یا به احتیاط بعد از فتوا که آن را احتیاط مستحب می گویند عمل نماید، مگر آن که فتوای آن مجتهد نزدیکتر به احتیاط باشد.

9 - ( اگر مجتهدي كه انسان از او تقليد مي كند از دنيا برود، باقي ماندن برتقليد او جايز است ، بلكه اگر اعلم باشد واجب است . به شرط اين كه عمل به فتواي او كرده باشد يا حداقل فتواي او را براي عمل ياد گرفته باشد. و عمل كردن به فتواي مجتهد مرده ، ابتداءا جايز نيست ، هر چند اعلم باشد بنابر احتياط واجب .) تقلید میت ابتداءا جایز نیست ، ولی بقای بر تقلید میت اشکال ندارد. و باید بقای بر تقلید میت به فتوای مجتهد زنده باشد و کسی که در بعضی از مسایل به فتوای مجتهدی عمل کرده ، بعد از مردن آن مجتهد می تواند در همه مسایل از او تقلید کند.

10 - اگر در مسأله ای به فتوای مجتهدی عمل کند و بعد از مردن او در همان مسأله به فتوای مجتهد زنده رفتار نماید، دوباره نمی تواند آن را مطابق فتوای مجتهدی که از دنیا رفته است انجام دهد، ولی اگر مجتهد زنده در مسأله ای فتوی ندهد و احتیاط نماید و مقلد مدتی به آن احتیاط عمل کند، دوباره می تواند به فتوای مجتهدی که از دنیا رفته عمل نماید، مثلا اگر مجتهدی گفتن یک مرتبه "سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اکبر" را در رکعت سوم و چهارم نماز،کافی بداند و مقلد مدتی به این دستور عمل نماید و یک مرتبه بگوید، چنانچه آن مجتهد از دنیا برود و مجتهد زنده احتیاط واجب را در سه مرتبه گفتن بداند و مقلدمدتی به این احتیاط عمل کند و سه مرتبه بگوید، دوباره می تواند به فتوای مجتهدی که از دنیا رفته برگردد و یک مرتبه بگوید.

11 - مسائلی را که انسان غالبا به آنها احتیاج دارد واجب است ، یاد بگیرد. ( يا طريقه احتياط آن را بداند.)

12 - اگر برای انسان مسأله ای پیش آید که حکم آن را نمی داند، ( مي تواند عمل به احتياط نمايد، يا اگر وقت آن نمي گذرد صبر كند تا دسترسي به مجتهد پيدا كند، و اگر دسترسي ندارد، يك طرف را كه بيشتر احتمال صحت مي دهدانجام دهد و بعدا سؤال مي كند، اگر مطابق فتواي مجتهد بود صحيح است ، و گرنه بايداعاده كند.) می تواند صبرکند تا فتوای مجتهد اعلم را به دست آورد یا اگر احتیاط ممکن است به احتیاط عمل نماید، بلکه اگر احتیاط ممکن نباشد چنانچه از انجام عمل ، محذوری لازم نیاید،می تواند عمل را به جا آورد. پس اگر معلوم شد که مخالف واقع یا گفتار مجتهد بوده دوباره باید انجام دهد.

13 - اگر کسی فتوای مجتهدی را به دیگری بگوید، چنانچه فتوای آن مجتهد عوض شود،لازم نیست به او خبر دهد که فتوی عوض شده ، ولی اگر بعد از گفتن فتوی بفهمداشتباه کرده ، در صورتی که ممکن باشد، باید اشتباه را برطرف کند.

14 - اگر مکلف مدتی اعمال خود را بدون تقلید انجام دهد ( سپس تقليد كند، اگر اعمال سابق مطابق فتواي اين مجتهد باشد صحيح است و گرنه بايد اعاده كند. و همچنين است اگر بدون تحقيق كافي از مجتهدي تقليدنموده .) در صورتی اعمال او صحیح است که بفهمد به وظیفه واقعی خود رفتار کرده است یا عمل او بافتوای مجتهدی که وظیفه اش تقلید از او بوده یا با فتوای مجتهدی که فعلا بایداز او تقلید کند، مطابق باشد.