احکام شرعی - احکام خرید و فروش/ - معاملات (1) باطل - تطابق با فتوای آیت الله العظمی مکارم

2055 - در چند مورد معامله باطل است : اول : خرید و فروش عین نجس ، مثل بول وغائط و مسکرات ، بنابر اقوی در بعضی و بنابر احتیاط واجب در بعضی . دوم : خرید وفروش مال غصبی ، مگر آنکه صاحبش معامله را اجازه کند. سوم : خرید و فروش چیزهایی که مال نیست . چهارم : معامله چیزی که منافع معمولی آن حرام باشد، مثل آلات قمار وموسیقی . پنجم : معامله ای که در آن ربا باشد. و حرام است غش در معامله ، یعنی فروختن جنسی که با چیز دیگر مخلوط است در صورتی که آن چیز معلوم نباشد و فروشنده هم به خریدار نگوید، مثل فروختن روغنی که آن را با پیه مخلوط کرده است ، و این عمل را غش می گویند. از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم منقول است که فرمودند: از ما نیست کسی که در معامله با مسلمانان غش کند یا به آنان ضرر بزندیا تقلب و حیله نماید، و هر که با برادر مسلمان خود غش کند، خداوند برکت روزی او را می برد و راه معاش او را می بندد و او را به خودش واگذار می کند.

2056 - فروختن چیز پاکی که نجس شده و آب کشیدن آن ممکن است اشکال ندارد ( (مانند ميوه و پارچه و فرش )، ولي اگر مشتري بخواهد آن را براي خوردن يا كارهاي ديگري كه پاك بودن در آن شرط است مصرف كند بايد به او بگويد.)ولی اگر مشتری بخواهد آن چیز را بخورد باید فروشنده نجس بودن آن را به او بگوید.

2057 - اگر چیز پاکی مانند روغن و نفت که آب کشیدن آن ممکن نیست نجس شود ( اگر مصرف آن فقط خوردن است ، فروختن آن باطل و حرام است ، ولي اگرمصرفي دارد كه شرط آن پاك بودن نيست ، معامله آن صحيح است (مانند نفت نجس ).)، چنانچه مثلا روغن نجس را برای خوردن به خریدار بدهند معامله باطل وعمل حرام است و اگر برای کاری بخواهد که شرط آن پاک بودن نیست ، مثلا بخواهندنفت نجس را بسوزانند فروش آن اشکال ندارد.

2058 - باید دوایی را که مثل شراب عین آن نجس است معامله نکنند،ولی معامله دوایی که عینش نجس نیست ، اگر به آن احتیاج داشته باشند اشکال ندارد. ( اين مسأله در رساله آيةالله مكارم شيرازي ذكر نشده است .)

2059 - ( مواد غذايي و دارويي و امثال آن كه از كشورهاي غير اسلامي مي آورند اگرنجس بودن آن قطعي نباشد معامله آنها اشكال ندارد، مثل اين كه احتمال دهيم شيرو پنير و روغن را بوسيله دستگاه مي گيرند.) خرید و فروش روغن و دواهای روان و عطرهایی که از ممالک غیر اسلامی می آورند اگر نجس بودن آنها معلوم نباشد اشکال ندارد، ولی روغنی را که از حیوان بعد از جان دادن آن می گیرند چنانچه در شهر کفار از دست کافر بگیرند و ازحیوانی باشد که اگر رگ آن را ببرند خون از آن جستن می کند نجس است و معامله آن باطل می باشد، بلکه اگر در شهر مسلمانان هم از دست کافر بگیرند معامله آن باطل است ، مگر آنکه بدانند که آن کافر از مسلمان خریده است .

2060 - اگر روباه را به غیر دستوری که در شرع معین شده کشته باشند یا خودش مرده باشد، خرید و فروش پوست آن حرام و معامله آن باطل است . ( اين مسأله در رساله آيةالله مكارم شيرازي ذكر نشده است .)

2061 - ( خريد و فروش گوشت و پيه كه از ممالك غير اسلامي مي آورند يا از دست كافر گرفته مي شود باطل است ، همچنين چرم بنابر احتياط، ولي اگر بداند كه آنهااز حيواني است كه مطابق دستور شرع يا با نظارت مسلمان ذبح شده اشكال ندارد.) خرید و فروش گوشت و پیه و چرمی که از ممالک غیر اسلامی می آورند یا از دست کافر گرفته می شود باطل است ، ولی اگر انسان بداند که آنها از حیوانی است که به دستور شرع کشته شده خرید و فروش آنها اشکال ندارد.

2062 - خرید و فروش ( گوشت و پيه كه از دست مسلمان ...) گوشت و پیه و چرمی که از دست مسلمان گرفته شوداشکال ندارد، ولی اگر انسان بداند که آن مسلمان آن را از دست کافر گرفته ( يا از بلاد كفار آورده و تحقيق نكرده كه حيوانش مطابق دستور شرع ذبح شده يا نه ، خريد و فروش آن باطل و حرام است (چرم نيز بنا بر احتياط همين حكم را دارد)، ولي اگر از مسلماني گرفته كه ظاهرا پايبند شرع است و احتمال مي دهدتحقيق كرده باشد معامله اش صحيح است .) و تحقیق نکرده که از حیوانی است که به دستور شرع کشته شده یا نه ، خریدن آن حرام و معامله آن باطل است .

2063 - ( خريد و فروش تمام انواع مسكرات حرام و باطل است .) خرید و فروش مسکرات حرام و معامله آنها باطل است .

2064 - فروختن مال غصبی باطل است ، و فروشنده باید پولی را که از خریدارگرفته به او برگرداند. ( ولي خريدار حق ندارد آن مال غصبي را به غير صاحبش بدهد و اگر صاحب آن را نمي شناسد بايد به نظر حاكم شرع عمل كند.)

2065 - ( هرگاه خريدار از اول قصدش اين باشد...) اگر خریدار قصدش این باشد که پول جنس را ندهد معامله اشکال دارد.

2066 - اگر خریدار بخواهد پول جنس را بعدا از حرام بدهد و از اول هم قصدش این باشد معامله اشکال دارد، و اگر از اول قصدش این نباشد معامله صحیح است ، ( ولي پول حرامي كه داده است كفايت نمي كند، بايد مجددا از پول حلال بدهد.) ولی باید مقداری را که بدهکار است از مال حلال بدهد.

2067 - خرید و فروش آلات ( لهو و لعب ...) لهو مثل تار و ساز حتی سازهای کوچک حرام است . ( مگر اينكه از آلات مشترك باشد، يا بازيچه باشد و آلات لهو حساب نشود.)

2068 - اگر چیزی را که می شود استفاده حلال از آن ببرند ( به كسي بفروشند كه آن را قطعا در حرام مصرف مي كند (مثلا انگور را به كارخانه شراب سازي بفروشد)، معامله آن حرام است .) به قصد این بفروشدکه آن را در حرام مصرف کنند، مثلا انگور را به این قصد بفروشد که از آن شراب تهیه نمایند، معامله آن حرام و باطل است .

2069 - ( ساختن و خريد و فروش مجسمه اشكال دارد، ولي خريد و فروش صابون ومانند آن كه روي آنها شكل مجسمه يا نقشهاي برجسته است ، اشكالي ندارد.) خرید و فروش مجسمه و صابون یا چیزهای دیگری که روی آن مجسمه دارداشکال ندارد.

2070 - خریدن چیزی که از قمار یا دزدی یا از معامله باطل تهیه شده باطل وتصرف در آن مال حرام است و اگر کسی آن را بخرد باید به صاحب اصلیش برگرداند.( و اگر صاحب اصليش را نمي شناسد به دستور حاكم شرع عمل مي كند.)

2071 - اگر روغنی را که با پیه مخلوط است بفروشد، چنانچه آن را معین کند، مثلابگوید این یک من روغن را می فروشم ، مشتری می تواند معامله را به هم بزند، ولی اگر آن را معین نکند بلکه یک من روغن بفروشد، بعد روغنی که پیه دارد بدهد، مشتری می تواند آن روغن را پس بدهد و روغن خالص مطالبه نماید.

2072 - اگر مقداری از جنسی را که با وزن یا پیمانه می فروشند به زیادتر از همان جنس بفروشد، مثلا یک من گندم را به یک من و نیم گندم بفروشد ربا و حرام است ،( در رساله آيةالله مكارم شيرازي عبارت : "و گناه يك درهم ربا بزرگتراز آن است كه انسان هفتاد مرتبه با محارم خود زنا كند" نيامده است .) و گناه یک درهم ربا بزرگتر از آن است که انسان هفتاد مرتبه با محرم خودزنا کند، بلکه اگر یکی از دو جنس سالم و دیگری معیوب ، یا جنس یکی خوب و جنس دیگری بد باشد یا با یکدیگر تفاوت قیمت داشته باشند، چنانچه بیشتر از مقداری که می دهد بگیرد باز هم ربا و حرام است ، پس اگر مس درست را بدهد و بیشتر ازآن مس شکسته بگیرد، یا برنج صدری را بدهد و بیشتر از آن برنج گرده بگیرد، یاطلای ساخته را بدهد و بیشتر از آن طلای نساخته بگیرد ربا و حرام می باشد.

2073 - اگر چیزی را که اضافه می گیرند غیر از جنسی باشد که می فروشد، مثلا یک من گندم به یک من گندم و ده تومان پول بفروشد باز هم ربا و حرام است ، بلکه اگرچیزی زیادتر نگیرد ولی شرط کند که خریدار عملی برای او انجام دهد، ربا و حرام می باشد.

2074 - اگر کسی که مقدار کمتر را می دهد چیزی علاوه کند، مثلا یک من گندم و یک دستمال را به یک من و نیم گندم بفروشد، ( اشكال ندارد، و همچنين است اگر هر دو طرف چيزي زياد كنند، مثلا يك من گندم و يك دستمال را به يك من و نيم گندم و يك دستمال بفروشد.) اگر مقدار کمتر در قیمت مساوی بامقدار بیشتر همجنس آن باشد و کسی که مقدار کمتر را می دهد برای خلاصی از فروش آن به زیادتر از همجنس ، چیزی علاوه کند، مثلا یک من گندم اعلا و یک دستمال را به یک من و نیم گندم متوسط بفروشد اشکال ندارد، و همچنین است اگر از هر دو طرف چیزی زیاد کنند، مثلا یک من گندم و یک دستمال را به یک من و نیم گندم و یک دستمال بفروشد، ولی اگر چیز علاوه برای فرار از ربا باشد، مثلا یک من گندم خوب را به یک من و نیم گندم خوب مثل آن بخواهد نسیه بفروشد و برای فرار ازربا چیزی بر یک من گندم علاوه کند جایز نیست .

2075 - اگر چیزی را که مثل پارچه با متر و ذرع می فروشند یا چیزی را که مثل گردو و تخم مرغ با شماره معامله می کنند بفروشد و زیادتر بگیرد، مثلا ده تا تخم مرغ بدهد و یازده تا بگیرد اشکال ندارد. ( و همچنين است حكم جنسهايي كه با مشاهده مي فروشند، مانند بسياري ازحيوانات .)

2076 - جنسی را که در بعضی از شهرها به وزن یا پیمانه می فروشند و در بعضی از شهرها با شماره معامله می کنند، اگر در شهری که آن را با وزن یا پیمانه می فروشند زیادتر بگیرد ربا و حرام است و در شهر دیگر ربا نیست .

2077 - اگر چیزی را که می فروشد و عوضی را که می گیرد از یک جنس نباشد زیادی گرفتن اشکال ندارد، پس اگر یک من برنج بفروشد و دو من گندم بگیرد معامله صحیح است .

2078 - ( معامله جنسهايي كه از يك ريشه گرفته شده است با تفاوت ، اشكال دارد، مثل اين كه ده كيلو روغن را به بيست كيلو پنير بفروشند يا به پنجاه كيلوشير يا پانزده كيلو كره .) اگر جنسی را که می فروشد و عوضی را که می گیرد از یک چیز عمل آمده باشد باید در معامله زیادی نگیرد، پس اگر یک من روغن بفروشد و در عوض آن یک من و نیم پنیر بگیرد ربا و حرام است ، و احتیاط واجب آن است که اگرمیوه رسیده را با میوه نارس معامله کند زیادی نگیرد.

2079 - جو و گندم در ربا یک جنس حساب می شود، پس اگر یک من گندم بدهد ویک من و پنج سیر جو بگیرد ربا و حرام است ، و نیز اگر مثلا ده من جو بخرد که سرخرمن ده من گندم بدهد، چون جو را نقد گرفته و بعد از مدتی گندم را می دهد مثل آن است که زیادی گرفته و حرام می باشد.

2080 - اگر مسلمان از کافری که در پناه اسلام نیست ربا بگیرد اشکال ندارد،و نیز پدر و فرزند و زن و شوهر می توانند از یکدیگر ربا بگیرند.