احکام شرعی - احکام جعاله - تطابق با فتوای آیت الله العظمی مکارم

2218 - جعاله آن است که انسان قرار بگذارد در مقابل کاری که برای او انجام می دهند مال معینی بدهد، مثلا بگوید هر کس گمشده مرا پیدا کند ده تومان به اومی دهم و به کسی که این قرار را می گذارد "جاعل " و به کسی که کار را انجام می دهد"عامل " می گویند. و فرق بین جعاله و این که کسی را برای کاری اجیر کنند این است که در اجاره بعد از خواندن صیغه ، اجیر باید عمل را انجام دهد و کسی هم که او رااجیر کرده اجرت را به او بدهکار می شود، ولی در جعاله عامل می تواند مشغول عمل نشود ( يا در وسط كار از آن دست بكشد، و نيز تا كار را انجام نداده جاعل بدهكار نمي شود.) و تا عمل را انجام ندهد جاعل بدهکار نمی شود.

2219 - جاعل باید بالغ و عاقل باشد و از روی قصد و اختیار قرارداد کند و شرعابتواند در مال خود تصرف نماید، بنابراین جعاله آدم سفیهی که مال خود را درکارهای بیهوده مصرف می کند ( صحيح نيست .) اگر حاکم شرع او را از عمل منع کرده باشد صحیح نیست .

2220 - کاری را که جاعل می گوید برای او انجام دهند باید حرام نباشد و نیز( بايد نتيجه عقلايي داشته باشد، بنابر اين اگر بگويد هر كس شراب بخورديا...) باید بی فایده نباشد که غرض عقلایی به آن تعلق نگرفته باشد. پس اگر بگویدهر کس شراب بخورد یا در شب به جای تاریکی برود ده تومان به او می دهم جعاله صحیح نیست .

2221 - ( هرگاه مالي را معين كند و مثلا بگويد: "هركس اسب مرا پيدا كند اين گندم را به او مي دهم " احتياط آن است كه مقدار و خصوصيات آن را كه در ارزش آن تأثير دارد معين كند. و اگر مال را معين نكند و مثلا بگويد: "كسي كه اسب مرا پيداكند صد كيلو گندم به او مي دهم "، بايد خصوصيات گندم را كه در قيمت دخالت داردمعين نمايد.) اگر مالی را که قرار می گذارد بدهد معین کند مثلا بگوید: "هرکس اسب مرا پیدا کند این گندم را به او می دهم "، لازم نیست بگوید آن گندم مال کجاست وقیمت آن چیست . ولی اگر مال را معین نکند مثلا بگوید: "کسی که اسب مرا پیدا کندده من گندم به او می دهم "، باید خصوصیات آن را کاملا معین نماید.

2222 - اگر جاعل مزد معینی برای کار قرار ندهد مثلا بگوید: هر کس بچه مراپیدا کند ( پول يا مژدگاني به او مي دهم ...) پولی به او می دهم و مقدار آن را معین نکند چنانچه کسی آن عمل راانجام دهد باید مزد او را به مقداری که کار او در نظر مردم ارزش دارد بدهد. ( مگر اينكه ظاهر گفتار جاعل اين باشد كه مبلغ مورد نظر او كمتر از آن است ، در اين صورت بايد همان را بدهد.)

2223 - اگر عامل پیش از قرارداد کار را انجام داده باشد یا بعد از قرارداد به قصد این که پول نگیرد انجام دهد حقی به مزد ندارد.

2224 - پیش از آنکه عامل شروع به کار نکند جاعل و عامل می توانند جعاله رابه هم بزنند.

2225 - بعد از آن که عامل شروع به کار کرد اگر جاعل بخواهد جعاله را به هم بزند اشکال ندارد ولی باید مزد مقدار عملی را که انجام داده به او بدهد.

2226 - عامل می تواند عمل را ناتمام بگذارد، ولی اگر تمام نکردن عمل اسباب ضررجاعل شود باید آن را تمام نماید. مثلا اگر کسی بگوید: "هر کس چشم مرا عمل کندفلان مقدار به او می دهم " و دکتر جراحی شروع به عمل کند، چنانچه طوری باشد که اگرعمل راتمام نکند چشم معیوب می شود باید آن را تمام نماید و در صورتی که ناتمام بگذارد حقی به جاعل ندارد. ( و ضامن ضرر و زيان او نيز هست .)

2227 - اگر عامل کار را ناتمام بگذارد چنانچه آن کار مثل پیدا کردن اسب است که تا تمام نشود، برای جاعل فایده ندارد عامل نمی تواند چیزی مطالبه کند و همچنین است اگر جاعل مزد را برای تمام کردن عمل قرار بگذارد مثلا بگوید: "هر کس لباس من را بدوزد ده تومان به او می دهم ". ولی اگر مقصودش این باشد که هر مقدار از عمل که انجام گیرد برای آن مقدار مزد بدهد، جاعل باید مزد مقداری را که انجام شده به عامل بدهد، ( پايان مسأله در رساله آيةالله مكارم شيرازي .) اگر چه احتیاط این است که به طور مصالحه یک دیگر را راضی نمایند.