احکام شرعی - احکام مساقات - تطابق با فتوای آیت الله العظمی مکارم

2238 - ( هرگاه كسي درختان ميوه خود راتا مدت معيني به ديگري واگذار كند كه درمقابل سهمي از ميوه باغ آنها را آبياري و رسيدگي نمايد اين معامله را " مساقات "گويند.) اگر انسان با کسی به این قسم معامله کند که درختهای میوه ای را که درختها یا منافع آن مال خود اوست و یا اختیار آن با اوست تا مدت معینی به آن کس واگذار کند که تربیت نماید و آب دهد و به مقداری که قرار می گذارند ازمیوه آن بردارد این معامله را مساقات می گویند.

2239 - ( معامله مساقات علاوه بر درختان ميوه در مورد درختاني مانند درخت گل كه از گل آن براي گلاب گيري و مانند آن استفاده مي كنند و يا در درختاني مثل درخت حنا و سدر كه از برگ آن بهره مي گيرند يا بعضي از درختاني كه از شيره و صمغ آن استفاده مي كنند، صحيح است ولي در مورد درختاني كه هيچ يك از اينها را نداردمساقات صحيح نيست .) معامله مساقات در درختهایی که مثل بید و چنار میوه نمی دهد صحیح نیست ولی در مثل درخت حنا که از برگ آن استفاده می کنند یا درختی که ازگل آن استفاده می کنند اشکال ندارد.

2240 - در معامله مساقات لازم نیست صیغه بخوانند بلکه اگر صاحب درخت به قصدمساقات آن را واگذار کند و کسی که کار می کند به همین قصد تحویل بگیرد معامله صحیح است . ( ولي گفتگوي لازم براي مدت و شرايط بايد قبلا شده باشد.)

2241 - مالک و کسی که تربیت درختها را به عهده می گیرد ( بايد بالغ و عاقل باشند و كسي آنها را به اين كار مجبور نكرده باشد وممنوع التصرف در مال خود نباشند.) باید مکلف و عاقل باشند و کسی آنها را مجبور نکرده باشد و نیز باید حاکم شرع آنان را از تصرف در مال خوشان منع نکرده باشد بلکه اگر در حال بالغ شدن سفیه باشند اگرچه حاکم شرع منع نکرده باشد معامله ایشان صحیح نیست .

2242 - مدت مساقات باید معلوم باشد و اگر اول آن را معین کنند و آخر آن راموقعی قرار دهند که میوه آن سال به دست می آید صحیح است .

2243 - باید سهم هر کدام نصف یا ثلث حاصل و مانند اینها باشد و اگر قراربگذارند که مثلا صد من از میوه ها مال مالک و بقیه مال کسی باشد که کار می کند،معامله باطل است .

2244 - باید قرار معامله مساقات را پیش از ظاهر شدن میوه بگذارند و اگربعد از ظاهر شدن میوه و پیش از رسیدن آن قرار بگذارند پس اگر کاری مانندآبیاری ( و سمپاشي كه براي پرورش ميوه لازم است باقي مانده باشد مساقات صحيح است و گرنه اشكال دارد ولي اگر به كارهايي مانند چيدن ميوه و نگهداري آن باشدقرارداد آنها صحيح است ولي مساقات نيست .) یا کار دیگر که برای زیاد شدن میوه یا خوب شدن آن لازم است باقی مانده باشد معامله صحیح است وگرنه اشکال دارد اگر چه احتیاج به کاری مانند چیدن میوه و نگهداری آن داشته باشد.

2245 - ( در مورد بوته خربزه و خيار و مانند آن اگر قرارداد روشني بگذارند وتعداد چيدن و سهم هركدام را مشخص كنند صحيح است ، هر چند مساقات ناميده نمي شود.) معامله مساقات در بوته خربزه و خیار و مانند اینها صحیح نیست .

2246 - درختی که از آب باران یا رطوبت زمین استفاده می کند و به آبیاری احتیاج ندارد اگر به کارهای دیگر مانند بیل زدن و کود دادن ( و سمپاشي كه موجب زياد شدن يا مرغوبيت ميوه مي شود احتياج داشته باشدمعامله مساقات در آن صحيح است .) محتاج باشد معامله مساقات در آن صحیح است ولی چنانچه آن کارها در زیاد شدن یا خوب شدن میوه اثری نداشته باشد معامله مساقات اشکال دارد.

2247 - دو نفری که مساقات کرده اند با رضایت یکدیگر می توانند معامله را به هم بزنند و نیز اگر ( در ضمن قرارداد مساقات شرط كنند...) در ضمن خواندن صیغه مساقات شرط کنند که هر دو یا یکی ازآنان حق به هم زدن معامله را داشته باشند مطابق قراری که گذاشته اند به هم زدن معامله اشکال ندارد. بلکه اگر ( در قرارداد مساقات شرطي ذكر كرده باشند و آن شرط عملي نشود و كسي كه شرط به نفع اوست نتواند طرف را وادار به انجام آن كند، مي تواند معامله را به هم برند.) در معامله شرط کنند و عملی نشود کسی که برای نفع او شرط کرده اند، می تواند معامله را به هم بزند.

2248 - اگر مالک بمیرد معامله مساقات به هم نمی خورد و ورثه اش به جای اوهستند.

2249 - اگر کسی که تربیت درختها به او واگذار شده بمیرد ( در صورتي كه شرط كرده باشند خودش باغداري كند معامله به هم مي خورد،ولي اگر چنين شرطي نكرده باشند ورثه او جانشين او مي شوند.) چنانچه در عقد شرط نکرده باشند که خودش آنها را تربیت کند ورثه اش به جای او هستند و چنانچه خودشان عمل را انجام ندهند و اجیر هم نگیرند حاکم شرع از مال میت اجیر می گیرد وحاصل را بین ورثه میت و مالک قسمت می کند و اگر شرط کرده باشند که خود اودرختها را تربیت نماید پس اگر قرار گذاشته اند که به دیگری واگذار نکند بامردن او معامله به هم می خورد و اگر قرار نگذاشته اند مالک می تواند عقد را به هم بزند یا راضی شود که ورثه او یا کسی که آنها اجیرش می کنند درختها را تربیت نماید.

2250 - اگر شرط کند که تمام حاصل برای مالک باشد مساقات باطل است و میوه مال مالک می باشد ( ولي بايد اجرت آبياري و كارهاي ديگر را مطابق معمول به كسي كه درختان را سرپرستي كرده بدهد.) و کسی که کار می کند نمی تواند مطالبه اجرت نماید ولی اگرباطل بودن مساقات به جهت دیگر باشد مالک باید مزد آبیاری و کارهای دیگر رابه مقدار معمول به کسی که درختها را تربیت کرده بدهد.

2251 - اگر زمینی را به دیگری واگذار کند که در آن درخت بکارد وآنچه عمل می آیدمال هر دو باشد، ( در صورتي كه تمام جهات را روشن كنند معامله صحيح است ، هر چندمساقات ناميده نمي شود.) معامله باطل است . پس اگر درختها مال صاحب زمین بوده ، بعداز تربیت هم مال او است و باید مزد کسی که آنها را تربیت کرده بدهد و اگرمال کسی بوده که آنها را تربیت کرده ، بعد از تربیت هم مال او است و می تواندآنها را بکند، ولی باید گودالهایی را که به واسطه کندن درختها پیدا شده پر کندواجاره زمین را از روزی که درختها را کاشته به صاحب زمین بدهد ومالک هم می تواند او را مجبور نماید که درختها را بکند و اگر به واسطه کندن درخت عیبی درآن پیدا شود، باید تفاوت قیمت آن را به صاحب درخت بدهد و نمی تواند اورا مجبور کند که با اجاره یا بدون اجاره درخت را در زمین باقی بگذارد.